Skip to content
Close

I Romani oltre il Po e l'Oriente

Database prosopografico tra l'oriente e l'occidente

  • Home
  • Presentazione
    • Il progetto di ricerca
    • La struttura del sito e le modalità di consultazione
    • Novità
  • inter Transpadanam et Orientem
    • Database – A Transpadana ad Orientem
    • Database – Ab Oriente ad Transpadanam
  • Bibliografia prosopografica
    • Abbreviazioni
  • Prosopografie 2024
  • Contatti
  • Guida alle citazioni
  • Link
HomeOrienteLuogoCAPPADOCIACaesarea di CappadociaSABINVS (Σαβῖνος)
Caesarea di Cappadocia CAPPADOCIA Diaconus Episcopus MEDIOLANVM seconda metà sec. IV (Occ.)

SABINVS (Σαβῖνος)

28 Ottobre 201719 Gennaio 2020Elena
  • Incarico
  • Datazione
  • Repertori
  • Fonti
  • Origini
  • Destinazione
  • Indici
  • Bibliografia
Diaconus Mediolanensis
Episcopus Placentinus (376-393)1


1 Sabinus, dopo il diaconato mediolanense, divenne vescovo di Placentia, probabilmente al ritorno dalla missione nella pars Orientis; questo nuovo incarico è attestato dalla partecipazione al concilio di Aquileia tenutosi nel 381 in qualità appunto di vescovo piacentino. Durante il concilio si distinse per la competenza acquisita riguardo alla questione ariana, fu lui in quel contesto a chiamare Palladius, vescovo ariano di Ratiaria, perché rispondesse al quesito di Ambrosius, vescovo mediolanense, in merito alla natura del Cristo. Perciò ricevette le accuse di un altro vescovo ariano, Maximinus, che lo accusò di aver parzialmente modificato il quesito ambrosiano. Cfr. Maximin. Arian. comm. 16-17 (Sabinus episcopus dixit – vd. infra Acta conc. Aquil. 10,37: […] Maximinus episcopus disserens dicit: Apparet versutia interrogantis qui sit vult Filium sempiternum dici ut incraeatus esse dicatur […]); Acta conc. Aquil. 1: (Nomina episcoporum qui suscripserunt: 9: Sabinus), 10,37-39,42-45,48-49,51,58: Sabinus episcopus dixit: «Tu petisti ut responderemus. Hodie ex voluntate tua et urgente te convenimus et non expectavimus reliquos fratres qui poterant venire; proinde non tibi est liberum evagari. Christum dicis esse creatum aut sempiternum dici esse filius dei?» Palladius dixit […] Sabinus episcopus dixit: «Nemo ab eo requirat sententiam qui tam innumeris sententiis blasfemavit». Palladius dixit: «Non vobis respondemus». Sabinus episcopus dixit: «Ab omnibus iam damnatus est Palladius, Arri blasfemiae multo minores sunt quam Palladi» […] Sabinus episcopus dixit: «Dicat si secundum divinitatem subiectus est patri an secundum incarnationem» […] Sabinus episcopus dixit: «Pro Arrio non respondes, ad interrogata non respondes?» Palladius dixit: «Pro Arrio ego non respondi». Sabinus episcopus dixit: «Usque adeo respondisti, ut filium dei negares potentem, negares verum deum», Palladius dixit: «Ego te iudicem non patior quem impietatis arguo», Sabinus episcopus dixit: «Ipse non coegisti sedere» […] Sabinus episcopus dixit: «Adducas suos exceptores», Palladius dixit: «Pleno concilio vobis respondebimus» […] Sabinus episcopus dixit: «Testes sumus nos Adtalum suscripsisse in concilio Nicaeno et nunc nolle respondere. Quid cunctis videtur?» […] Sabinus episcopus dixit: «Quas impietates obicias fratri nostro et consacerdoti Ambrosio dicito» […] Sabinus episcopus dixit: «Nec aliter poterat Christum verum deum negare nisi auctores suos sequeretur» […] Sabinus episcopus Placentinus dixit: «Quoniam cunctis patefactum est Palladium sequi Arrianae perfidiae auctorem eiusque impietatem tenere quae contra evangelica et apostolica instituta venit, iusta in eum totius concili lata sententia est, qui meae licet parvitatis sententia sacerdotio denuo privatus ex hoc sacrosancto coetu iure appellatur» […]; Gesta conc. Aquil. 1: Syagrio et Eucherio viris clarissimis consulibus III Nonas Septembres Aquileiae in ecclesia considentibus cum episcopo Aquileiensium civitatis Valeriano Ambrosio […] Sabino […]. Per quanto esposto nel concilio aquileiese si veda anche Ambr. ep. 10,1-12.

seconda metà sec. IV
PCBE II/2, s.v. Sabinus 2, pp. 1969-1972; BSS XI, s.v. Sabino, vescovo di Piacenza, coll. 701-704 (F. Molinari); Fedalto, Hierarchia Catholica. 31.19 Placentinus episcopatus, 196; Lanzoni, Le diocesi, 815 s.
Bas. epp. 89, 1, 90, 1, 91, 92, 1; Damas. ep. 1; Maximin. Arian. Comm. 16-17; Ambr. epp. 45,1-17, 46,1-14, 47,1-7, 48,1, 49,1-5, 58, 1.2, ep. extra coll. 15,14; Acta conc. Aquil. 1,10,37-40,42-45,48-49,51,58; Gesta conc. Aquil. 1; Greg. I Dial. III, 10,1-4.
Apprendiamo per la prima volta notizie riguardo a Sabinus, diacono della Chiesa di Mediolanum, leggendo la chiusura di un’epistola sinodale, redatta al termine di un concilio romano convocato da papa Damaso I (366-384), per esaminare la diffusione dell’arianesimo nella penisola italica e in particolare il caso del vescovo ariano Auxentius (II) di Mediolanum 1. Il consesso si riunì nell’antica capitale, in presenza soltanto di episcopi occidentali, in una data non precisabile con esattezza, ma compresa certo entro l’intervallo 368-3722; dalla formula iniziale si possono ricavare i nominativi riguardanti alcuni dei rappresentanti presenti e dal commiato si deduce che si trattò di una copia che S. recò ad altri vescovi orientali in ambasceria:

Damasus, Valerianus, Vitalianus, Aufidius, Paeanius, Victor, Priscus, Innocentius, Abundantius, Theudulus, et caeteri qui ad audiendam causam Auxentii, exponendamque fidem, in urbe Roma convenerunt, Episcopis Catholicis per Orientem constitutis in Domino salutem […] Ego Sabinus diaconus Mediolanensis legatus de authentico dedi (Damas. ep. 1)3.

L’esercizio del diaconato in genere si svolse nel proprio territorio natìo, ragione per cui pare lecito supporre che S. fosse di origine transpadana; peraltro direttamente coinvolto nel periodo turbolento che caratterizzò l’episcopato di Auxentius (356-374), sostenitore dell’arianesimo.


1 PCBE II/1, s.v. Auxentius 1, pp. 238-41; ODC, s.v. Arianism, pp. 99 s.; LThK I, s.v. Arianismus, coll. 842-8; DAPC, s.v. Arianesimo, coll. 503-12 (M. Simonetti); Jedin II/1, pp. 18-35.

2 Cfr. Ch. Pietri, Roma christiana: recherches sur l’église de Rome, son organisation, sa politique, son idéologie de Miltiade à Sixte III (311-440), I, Roma 1976, 734. L’intervallo cronologico proposto da Pietri fu 368-373, tuttavia lo si riporta lievemente corretto sulla base dei successivi studi che proposero una possibile datazione all’arrivo in Oriens di Sabinus nel 372.

3 La lettera sinodale è nota da una copia che fu conservata ad Antiochia, a ulteriore dimostrazione dell’ambasceria che svolse Sabinus – si veda ancora Pietri, Roma christiana, 846-849. Per un approfondimento invece prosopografico riguardo ai religiosi che furono coinvolti nel concilio e nelle sue conseguenze cfr. E. Paoli, Le dossier prosopographique des évêques Sabinus de Plaisance et Valerianus d’Aquilée, Euphrosyne, n.s. XIX (1991), 159-174.

Incaricato del ruolo di legatus per Orientem da papa Damaso I, a seguito del suddetto concilio romano, S. partì dunque per la parte orientale dell’Impero, per consegnare copia della sinodale (Damas. ep. 1) e comunicare quindi anche ai vescovi orientali la coesione dei presuli occidentali di fronte alla lotta contro l’arianesimo e, soprattutto, la volontà del papa nella riaffermazione dei dogmi definiti nel primo sinodo ecumenico in Nicaea nel 325.

Il primo luogo ove si fermò per un certo periodo, probabilmente prima delle festività pasquali svoltesi in aprile nell’anno 3721, fu quasi certamente Caesarea di Cappadocia, presso la comunità monastica ivi istituita dal monaco teologo Basilius, vescovo di Caesarea (370-379)2, a cui S. consegnò copia della sinodale3.

Tuttavia proprio da un’epistola di Basilius si può cogliere esattamente il percorso compiuto da S. prima di raggiungerlo; passò infatti prima dal vescovo alessandrino Atanasio ad Alexandria, giacché fu quest’ultimo a indirizzare poi S. verso Basilius. Così scrisse infatti il teologo cappadoce:

Τοῖς ἁγιωτάτοις ἀδελφοῖς καὶ ἐπισκόποις τοῖς ἐν τῇ Δύσει. […] ἔδωκεν ἡμῖν καὶ νῦν ἐπὶ τῷ πλήθει τῶν ὀδυνῶν εὑρέσθαι τινὰ μετρίαν παράκλησιν ἐκ τῶν γραμμάτων, ἂ παρὰ τῆς ὑμετέρας ὀρθότητος ὁ τιμιώτατος Πατὴρ ἡμῶν Ἀθανάσιος ὁ ἐπίσκοπος δεξάμενος διεπέμψατο ἡμῖν […] Ἐπέτεινε δὲ ἡμῖν τὴν παράκλησιν ὁ Κύριος διὰ τοῦ υἱοῦ ἡμῶν τοῦ εὐλαβεστάτου συνδιακόνου Σαβίνου, ὅς […] ἔθρεψεν ἡμῶν τὰς ψυχάς […] (Bas. ep. 90, 1).

S. è definito συνδιάκoνος da Basilius, a rimarcare una funzione di ausilio, ma anche una forma di vicinanza probabilmente, di certo S. nel momento di consegna della lettera sinodale non era ancora vescovo di Placentia, come poi divenne, giacché Basilius lo avrebbe sicuramente qualificato come ἐπίσκοπος, come sempre avvenne in presenza di suoi pari grado.

In un’ulteriore lettera di Basilius si precisò anche che S. in quella missione si fece latore inoltre di altre missive di vescovi dell’Italia e delle Galliae, cui il Cappadoce rispose (Bas. ep. 89, 1: Ἡμεῖς γὰρ ἐπιτυχόντες Σαβίνου, τοῦ παρ’ αὐτῶν ἀποσταλέντος διακόνου, ἐπεστείλαμεν πρός τε τούς Ἰλλυριοὺς καὶ πρὸς τοὺς κατὰ τὴν Ἰταλίαν καὶ Γαλλίαν ἐπισκόπους 4, καί τινας τῶν ἰδίως πρὸς ἡμᾶς ἐπιστειλάντων […]); in particolare una fra quelle fu scritta da Valerianus, vescovo di Aquileia 5 (371-393): Οὐαλεριανῷ , ἐπισκόπῳ Ἰλλυριῶν. […] Διὰ τοῦτο καὶ πολλοῦ ἄξιον ἡμῖν ἐφάνη τὸ γράμμα, καὶ ἀμειβόμεθά σε διὰ τοῦ αὐτοῦ ἀνδρός τοῦ εὐλαβεστάτου συνδιακόνου ἡμῶν καὶ ἀδελφοῦ Σαβίνου […] (Bas. ep. 91).

Basilius menzionò ancora S. nell’epistola di risposta ai vescovi italici e gallici, sottolineando le difficoltà della Chiesa orientale, profondamente scissa al suo interno in quel momento, ed esortando gli occidentali a portare soccorso per ricostituire una comunione universale:

Πρὸς Ἰταλοὺς καὶ Γάλλους. […] Ἀλλ᾽ ὅπερ εἴπαμεν, ἐπέσχεν ὑμῶν τὴν ὀρμὴν ἡ δικαία τοῦ Θεοῦ κρίσις, ἐκπληρωθῆναι ἡμῖν τὴν διατεταγμένην ἐπὶ ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν θλίψιν ἐπιμετροῦσα. […] παρὰ τοῦ εὐλαβεστάτου συνδιακόνου ἡμῶν καὶ ἀδελφοῦ Σαβίνου, ὅς δυνήσεται ὑμῖν καὶ ὅσα τὴν ἐπιστολὴν διαφεύγει παρ᾽ ἑαυτοῦ διηγήσασθαι […] (Bas. ep. 92, 1).

Lo scambio epistolare di cui S. si rese intermediario gli permise, al rientro dalla missione, di ascendere alla cariche ecclesiastiche più alte, fu infatti eletto vescovo di Placentia 6 e avviò una vivace corrispondenza con Ambrosius, neo-eletto sul soglio episcopale mediolanense nel 3747, con cui discusse soprattutto riguardo a opere teologiche, come si evince dai seguenti stralci epistolari: Ambrosius Sabino. Lecto Hexaemero, utrum paradisum subtexuerim, requirendum putasti, et quam de eo haberem sententiam, significandum, idque velle te studiose cognoscere. Ego autem iam dudum de eo scripsi, nondum veteranus sacerdos […] (Ambr. ep. 45,1)8.

L’undici dicembre dell’anno 420, dopo una vita quasi centenaria, S. morì e fu sepolto nella parte orientale della città di Placentia, entro una basilica che nel secolo VIII gli fu dedicata9; alle sue reliquie, già nel secolo VI, furono attribuiti poteri taumaturgici, ma anche si ritenne che il santo vescovo in vita potesse intimare al corso del fiume Padus di ritirarsi entro il suo alveo, per evitare i danni dovuti alle piene. Infatti Sabinus, dopo che fu informato dal diacono locale dell’inondazione dei terreni di proprietà della Chiesa, dettò al suo segretario un’ammonizione al fiume, ingiungendo che la gettasse poi in acqua. Il divertente aneddoto si legge in un brano tratto dai Dialogi di papa Gregorio Magno (590-604), presentato in forma agiografica:

De Sabino Placentinae civitatis episcopo […] Cui dum die quadam suus diaconus nuntiasset, quod cursus sui Padus alveum egressus Ecclesiae agros occupasset totaque illic loca nutriendis hominibus profutura aqua eiusdem fluminis teneret, venerabilis vitae Sabinus episcopus respondit, dicens: «Vade, et dic ei: Mandat tibi episcopus ut te compescas, et ad proprium alveum redeas». […] Tunc vir Domini, arcessito notario, dictavit dicens: «Sabinus Domini Iesu Christi servus commonitorium Pado. Praecipio tibi in nomine Iesu Christi Domini, ut de alveo tuo in locis istis ulterius non exeas, nec terras ecclesiae laedere praesumas». Atque eidem notario subiunxit dicens: «Vade, hoc scribe, et in aquam eiusdem fluminis proice» (Greg. I Dial. III, 10,1-4).

Fino agli ultimi istanti S. si impegnò per difendere la propria comunità, prima dalle eresie e poi dalle calamità naturali; questo fu forse soltanto uno dei messaggi trasmessi nella leggenda agiografica appena riportata.


1 Cfr. B. Gain, Traductions latines de Pères grecs: la collection du manuscrit ‘Laurentianus San Marco 584’: édition des lettres de Basile de Césarée, Berna 1994, 378. Anche M. Richard, Saint Basile et la mission du diacre Sabinus, AB, 68 (1949), 183, n. 2 (lo studioso elencò l’intera bibliografia di riferimento per la datazione delle epistole di Basilius, oggetto di continua ridefinizione) e Pietri, Roma christiana, 793 s. ipotizzarono questa data.

2 DHGE VI, s.v. Basile (Saint), coll. 1104-7 (R. Janin); ODC, s.v. Basil, St, ‘The Great’, pp. 166 s.; DTC II/1, s.v. Basile (Saint), coll. 441-456 (P. Allard); DSp. I, s.v. Basile d’Ancyre, col. 1283 (F. Cavallera).

3 La missione di Sabinus presso Basilius fu indagata in particolare da Richard, Saint Basile et la mission, 178-202. Lo studio della corrispondenza instaurata tra Ambrosius, vescovo di Mediolanum e Basilius, vescovo di Caesarea, ha dimostrato l’esistenza anche di una probabile circolazione di opere, redatte da questi due illustri vescovi, ma soprattutto raffinati teologi, fra le rispettive sedi occidentali e orientali; Sabinus in occasione dell’incontro suddetto potrebbe esser stato latore anche di altri scritti teologici e aver poi recato in Mediolanum epistole basiliane – cfr. Gain, Traductions latines de Pères grecs, 378-380. Particolare attenzione riguardo alla consegna della sinodale da parte di Sabinus a Basilius è stata dedicata di nuovo in M. Richard, La Lettre ‘Confidimus quidem’ du pape Damase, AIPHOS, 11 (1951), 326 s., oltre che in Pietri, Roma christiana, 797-803.

4 Si veda la precisazione in Richard, Saint Basile et la mission, 190 che, rispetto alla precedente tradizione di studi, ricorda che probabilmente non si trattò di più lettere con destinatari diversi a seconda delle aree geografiche, bensì Basilius elencò le tre parti principali in cui era diviso il mondo occidentale – Illyricum, Italia e Galliae – nella speranza che vi fosse massima diffusione della sua enciclica.

5 PCBE II/2, s.v. Valerianus 1, pp. 2237-2239.

6 Cfr. supra n. 605.

7 PLRE I, s.v. Ambrosius 3, p. 52; DPAC I, s.v. Ambrogio di Milano, coll. 229-35 (M.G. Mara); DHGE II, s.v. Ambroise (Saint) 5, coll. 1091-1107 (P. de Labriolle); ODC, s.v. Ambrose, St, pp. 49 s.; DTC I, s.v. Ambroise (Saint), coll. 942-54 (A. Largent); DSp I, s.v. Ambroise, coll. 425-28 (G. Bardy); CPL³ [123-165] (PL, t. XIV-XVII).

8 Questa lettera, particolarmente importante per il riferimento alla stesura dell’opera ambrosiana Hexameron, fu datata dagli studiosi a un periodo di poco successivo al 386 – cfr. P. Courcelle, Recherches sur les Confessions de Saint Augustin, Parigi 1950, 102. Altri esempi in altre epistole, ad esempio nella missiva in cui Ambrosius confutò l’eresia apollinarista: Ambrosius Sabino. Quem scripsisti maledici sermonis seminatorem, levissimus est, qui iam veneni sui mercede recepit. Siquidem responsum est ei publice […] statim respondi quod eum virus infecerit Apollinaris, qui non potest audire quod Dominus noster Jesus pro nobis servitutem susceperit in istius corporis susceptione […] (Ambr. ep. 46,1); oppure quando Ambrosius inviò a Sabinus un libro il cui dettato era stato reso più esplicito, chiaro, perché egli lo comprendesse con maggiore facilità: Ambrosius Sabino. Transmisi petitum codicem scriptum apertius atque enodatius, quam ea scriptura est, quam dudum direxi; ut legendi facilitate nullum iudicio tuo afferatur impedimentum […] (Ambr. ep. 47,1). Lo scambio fu reciproco, Sabinus cercò infatti di ottenere anche giudizi di Ambrosius riguardo a suoi libri: Ambrosius Sabino. Remisisti mihi libellos, quos tuo iudicio probatiores habebo. Ideo misi alios non iudicii favore delectatus, sed promissa a te, et petita a me veritate illectus […] (Ambr. ep. 48,1). Particolarmente riflessiva l’apertura dell’epistola successiva, in cui è introdotta una considerazione sull’atto stesso di preservare la corrispondenza, come strumento di vicinanza, in cui il vescovo mediolanense inserì anche un’attenta considerazione sul valore della solitudine: Ambrosius Sabino. Quoniam tibi quoque complacuit nostrarum usus epistolarum, in quibus quidam inter absentes praesentium sermo est, pergam frequentius te in meis scriptis et cum solus sum, alloqui. Numquam enim minus solus sum, quam cum solus esse videor: nec minus otiosus, quam cum otiosus […] (Ambr. ep. 49,1). Ambrosius in altra occasione addusse anche esempi evergetici: Ambrosius Sabino. Paulinum splendore generis in partibus Aquitaniae nulli secundum, venditis facultatibus tam suis, quam etiam coniugalibus, in hos sese induisse cultus ad fidem comperi; ut ea in pauperes conferat, quae redegit in pecuniam […] (Ambr. ep. 58,1). Sabinus sottoscrisse anche come nono fra i vescovi dell’Italia settentrionale e dell’Illirico la sinodale che nel 392-393 scomunicò il monaco Iovinianus e i suoi discepoli, reo di una coniuratio superstitiosa (Ambr. ep. extra coll. 15,14).

9 Cfr. Picard, Le souvenir des évêques, 275-277.

Index nominum – Index rerum sacrarum – Index geographicus – Index rerum notabilium

Index nominum

Abundantius Damas. ep. 1;
Adtalus Acta con. Aquil. 48;
Ambrosius Ambr. epp. 45, 1, 46, 1, 47, 1, 48, 1, 49, 1, 58, 1, ep. extra coll. 15,14; Acta con. Aquil. 1,10,37-40,42-45,48-49,51,58; Gesta conc. Aquil. 1;
Apollinaris Ambr. ep. 46, 1;
Arrius, Arrianus Acta con. Aquil. 37,42,58;
Ἀθανάσιος Bas. Caes. ep. 90, 1;
Aufidius Damas. ep. 1;
Auxentius (I) Ivi;
Damasus Ivi;
Eucherius (cos.) Gesta conc. Aquil. 1;
Ιnnocentius Damas. ep. 1;
Maximinus Maximin. Arian. comm. 17;
Paeanius Damas. ep. 1;
Palladius Acta con. Aquil. 1,10,37-40,42-45,48-49,51,58;
Paulinus Ambr. ep. 58, 1;
Priscus Damas. ep. 1;
Sabinus / Σαβῖνος (episc., diac.) Bas. Caes. epp. 89, 1, 90, 1, 91, 92, 1; Damas. ep. 1; Maximin. Arian. comm. 16-17; Ambr. epp. 45, 1, 46, 1, 47, 1, 48, 1, 49, 1, 58, 1, ep. extra coll. 15,14; Acta con. Aquil. 1,10,37-40,42-45,48-49,51,58; Gesta conc. Aquil. 1; Greg. I Dial. III, 10,1-4;
Syagrius (cos.) Gesta conc. Aquil. 1;
Theudulus Damas. ep. 1;
Valerianus (episc.) / Οὐαλεριανός Bas. Caes. ep. 91; Damas. ep. 1; Gesta conc. Aquil. 1;
Victor Damas. ep. 1;
Vitalianus Ivi.

Index rerum sacrarum

blasfemia Acta con. Aquil. 38;
catholici episcopi Damas. ep. 1;
concilium, concilium Nicaenum Acta con. Aquil. 45,58;
Christus, Jesus Maximin. Arian. comm. 16-17; Ambr. ep. 46, 1; Acta con. Aquil. 10,51;
consacerdos Acta con. Aquil. 49;
cultus Ambr. ep. 58, 1;
Κύριος Bas. Caes. ep. 90, 1;
Deus verus, Dominus / Θεός Bas. Caes. ep. 92, 1; Damas. ep. 1; Ambr. ep. 46, 1; Acta con. Aquil. 43,51;
diaconus / διάκονος Bas. Caes. ep. 89, 1; Damas. ep. 1; Greg. I Dial. III, 10,1;
divinitas Acta con. Aquil. 39;
ecclesia Gesta conc. Aquil. 1; Greg. I Dial. III, 10,1-4;
episcopus / ἐπίσκοπος Bas. Caes. epp. 89, 1, 90, 1; Acta con. Aquil. 1,10,37-40,42-45,48-49,51,58; Gesta conc. Aquil. 1; Greg. I Dial. III, 10,1-4;
fides Damas. ep. 1; Ambr. ep. 58, 1;
frater / ἀδελφός Bas. Caes. epp. 90, 1, 91, 92, 1; Acta con. Aquil. 10,49;
filius dei Maximin. Arian. comm. 16-17; Acta con. Aquil. 10,43;
ἁμαρτία Bas. Caes. ep. 92, 1;
Hexameron Ambr. ep. 45, 1;
υἱός Bas. Caes. ep. 90, 1;
incarnatio Acta con. Aquil. 39;
instituta evangelica et apostolica Id. 58;
legatus Damas. ep. 1;
paradisus Ambr. ep. 45, 1;
pater / Πατήρ Bas. Caes. ep. 90, 1; Acta con. Aquil. 39;
sacerdos veteranus Ambr. ep. 45, 1;
sacerdotium Acta con. Aquil. 58;
sermo Ambr. epp. 46, 1, 49, 1;
συνδιάκoνος Bas. Caes. epp. 90, 1, 92, 1;
testis Acta con. Aquil. 48.

Index geographicus

Aquileia (civitas), Aquileiensis Gesta conc. Aquil. 1;
Aquitania Ambr. ep. 58, 1;
δύσις Bas. Caes. ep. 90, 1;
Γαλλία, Γάλλος Id. 89, 1, 92, 1;
Ἰλλυριός (< Ἰλλυρία) Id. 89, 1, 91;
Ἰταλία, Ἰταλός Id. 89, 1, 92, 1;
Mediolanensis (<Mediolanum) Damas. ep. 1;
Oriens Ivi;
Padus (flumen) Greg. I Dial. III, 10,1-4;
Placentia, Placentinus Acta con. Aquil. 58; Greg. I Dial. III, 10,1;
Roma Damas. ep. 1.

Index rerum notabilium

ager Greg. I Dial. III, 10,2;
alveus Ivi;
ἀνήρ Bas. Caes. ep. 91;
aqua Greg. I Dial. III, 10,2;
auctor Acta con. Aquil. 51,58;
authenticum Damas. ep. 1;
codex Ambr. ep. 47, 1;
corpus Id. ep. 46, 1;
κρίσις Bas. Caes. ep. 92, 1;
cursus Greg. I Dial. III, 10,2;
epistola, littera / ἐπιστολή Bas. Caes. ep. 92, 1; Ambr. ep. 49, 1; Greg. I Dial. III, 10,1;
facultas Ambr. ep. 58, 1;
flumen Greg. I Dial. III, 10,2;
γράμμα Bas. Caes. epp. 90, 1, 91;
homo Greg. I Dial. III, 10,2;
ὁρμή Bas. Caes. ep. 92, 1;
impietas Acta con. Aquil. 49,58;
iudex Id. 45;
iudicium Ambr. epp. 47, 1, 48, 1;
ius Gesta conc. Aquil. 1;
libellus Ambr. ep. 48, 1;
locus Greg. I Dial. III, 10,3;
nomen Acta con. Aquil. 1; Greg. I Dial. III, 1;
παράκλησις Bas. Caes. ep. 90, 1;
pauper Ambr. ep. 58, 1;
pecunia Ivi;
perfidia Acta con. Aquil. 58;
ψυχή Bas. Caes. ep. 90, 1;
responsum Ambr. ep. 46, 1;
scriptura Id. ep. 47, 1;
seminator Id. ep. 46, 1;
sententia Ambr. ep. 45, 1; Acta con. Aquil. 37,58;
servitus Ambr. ep. 46, 1;
susceptio Ivi;
θλίψις Bas. Caes. ep. 92, 1;
venenum Ambr. ep. 46, 1;
veritas Id. ep. 48, 1;
versutia Maximin. Arian. comm. 17;
vir clarissimus Gesta conc. Aquil. 1;
virtus Greg. I Dial. III, 10,2;
virus Ambr. ep. 46, 1;
vita Greg. I Dial. III, 10,4.
Courcelle 1968 = Pierre Courcelle, Recherches sur les Confessions de Saint Augustin, Parigi 1968, 93-106.

Gain 1994 = Benoît Gain, Traductions latines de Pères grecs: la collection du manuscrit ‘Laurentianus San Marco 584’: édition des lettres de Basile de Césarée, Berna 1994, 378.

Maziéres 1974 = Jean Mazières, Un principe d’organisation du recueil des Lettres, in Y.-M. Duval (ed.), Ambroise de Milan: XVI ͤ centenaire de son élection épiscopale: dix études, Parigi 1974, 206.

Paoli 1991 = Emore Paoli, Le dossier prosopographique des évêques Sabinus de Plaisance et Valerianus d’Aquilée, Euphrosyne, n.s. XIX (1991), 159-174.

Picard 1988 = Jean-Charles Picard, Le souvenir des évêques: sépultures, liste épiscopales et culte des évêques en Italie du Nord des origines au X ͤ siècle, Roma 1988, 275-277.

Pietri 1976 ꞊ Charles Pietri, Roma christiana: recherches sur l’église de Rome, son organisation, sa politique, son idéologie de Miltiade à Sixte III (311-440), I, Roma 1976, 734, 793 s., 846-849.

Richard 1949 = Marcel Richard, Saint Basile et la mission du diacre Sabinus, AB, 68 (1949), 178-202.

Richard 1951 = Marcel Richard, La Lettre ‘Confidimus quidem’ du pape Damase, AIPHOS, 11 (1951), 326 s.

  • Home
  • Presentazione
    • Il progetto di ricerca
    • La struttura del sito e le modalità di consultazione
    • Novità
  • inter Transpadanam et Orientem
    • Database – A Transpadana ad Orientem
    • Database – Ab Oriente ad Transpadanam
  • Bibliografia prosopografica
    • Abbreviazioni
  • Prosopografie 2024
  • Contatti
  • Guida alle citazioni
  • Link

Categorie

© 2022 HUMOT - COPYRIGHT, tutti i diritti riservati (All Rights Reserved)
Gestisci Consenso Cookie
Usiamo cookie per ottimizzare l'esperienza di utilizzo del nostro sito web.
Funzionale Sempre attivo
L'archiviazione tecnica o l'accesso sono strettamente necessari al fine legittimo di consentire l'uso di un servizio specifico esplicitamente richiesto dall'abbonato o dall'utente, o al solo scopo di effettuare la trasmissione di una comunicazione su una rete di comunicazione elettronica.
Preferenze
L'archiviazione tecnica o l'accesso sono necessari per lo scopo legittimo di memorizzare le preferenze che non sono richieste dall'abbonato o dall'utente.
Statistiche
L'archiviazione tecnica o l'accesso che viene utilizzato esclusivamente per scopi statistici. L'archiviazione tecnica o l'accesso che viene utilizzato esclusivamente per scopi statistici anonimi. Senza un mandato di comparizione, una conformità volontaria da parte del vostro Fornitore di Servizi Internet, o ulteriori registrazioni da parte di terzi, le informazioni memorizzate o recuperate per questo scopo da sole non possono di solito essere utilizzate per l'identificazione.
Marketing
L'archiviazione tecnica o l'accesso sono necessari per creare profili di utenti per inviare pubblicità, o per tracciare l'utente su un sito web o su diversi siti web per scopi di marketing simili.
Gestisci opzioni Gestisci servizi Gestisci {vendor_count} fornitori Per saperne di più su questi scopi
Visualizza preference
{title} {title} {title}